ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ
Γλυκές μανούλες και αναγνώστριες του busymama.gr, γεια σας!!! Αρχικά να ευχαριστήσω θερμά την Έλενα για την όμορφη συνεργασία μας που μόλις ξεκίνησε!! Ονομάζομαι Έλενα Τζανάκη, είμαι λογοθεραπεύτρια στο Ηράκλειο Κρήτης και μανούλα του πανέμορφου Νικόλα μου, ετών 3.5+! Μαζί θα κάνουμε παρέα, θα συζητάμε τους προβληματισμούς μας και θα αναλύουμε οτιδήποτε σας απασχολεί σχετικά με την ομιλία του παιδιού σας. Σαν πρώτο θέμα επιλέξατε να σας παρουσιάσουμε την καθυστέρηση ομιλίας. Τι ακριβώς σημαίνει η καθυστέρηση στην ομιλία; Πότε πρέπει να ανησυχήσουμε και να επισκεφτούμε έναν λογοθεραπευτή;
Πάμε λοιπόν να δούμε τι εννοούμε λέγοντας τους όρους «λόγος» και «ομιλία». Ο λόγος είναι η έμφυτη ικανότητα που έχουμε εμείς οι άνθρωποι από τη γέννηση μας για την παραγωγή ομιλίας. Η ομιλία είναι η πραγμάτωση του λόγου. Η συστηματική δηλαδή χρήση σημάτων (λέξεων, φράσεων και προτάσεων) ώστε να καταφέρουμε να μεταδώσουμε ένα μήνυμα. Η πρόσληψη αυτού του μηνύματος αναφέρεται στην ικανότητα της κατανόησης.
Η καθυστέρηση στην ομιλία είναι ένας γενικός όρος που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα όρων στην πρώιμη παιδική ηλικία και σίγουρα αποτελεί ανησυχία πολλών μαμάδων! Η ανησυχία είναι βάσιμη, επειδή μια σειρά από αναπτυξιακά προβλήματα συνοδεύουν την καθυστερημένη έναρξη της ομιλίας. Επιπλέον, η καθυστέρηση ομιλίας μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην προσωπική, κοινωνική, ακαδημαϊκή και αργότερα, την επαγγελματική ζωή ενός ατόμου. Ο έγκαιρος εντοπισμός και η κατάλληλη παρέμβαση μπορεί να μετριάσει τα συναισθηματικά, κοινωνικά και γνωστικά ελλείμματα και να βελτιώσει το αποτέλεσμα (Alexander, 1999).
ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ
Η πρωτογενής καθυστέρηση συμβαίνει όταν καθυστερούν οι γλωσσικές δεξιότητες και η ομιλία του παιδιού σε σχέση με άλλες δεξιότητες, συνήθως στην απουσία μιας σαφούς αιτιολογίας. Η δευτερογενής καθυστέρηση συμβαίνει όταν οι γλωσσικές δεξιότητες και η ομιλία καθυστερούν στον ίδιο βαθμό όπως άλλες δεξιότητες, συχνά ως αποτέλεσμα γνωστής αιτιολογίας (γενική μαθησιακή δυσκολία, απώλεια ακοής, αυτισμός, εγκεφαλική παράλυση, σχιστία (στα χείλη ή στην υπερώα/ουρανίσκο) τραυλισμός ή επιλεκτική αλαλία)(Law et al., 998).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ
- Περίπου 10-15% των παιδιών ηλικίας 2 ετών αποκτούν νέες λέξεις πιο αργά και αρχίζουν να συνδυάζουν λέξεις σε φράσεις αργότερα από ό, τι τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά, σε αντίθεση με τη φαινομενικά φυσιολογική ανάπτυξη των αισθήσεων και γνωστικών συστημάτων.
- Τα παιδιά αυτά συνήθως παρουσιάζουν φυσιολογική αδρή και λεπτή κινητικότητα σε σχέση με συνομήλικα άτομα
- Χαρακτηριστικό επίσης αυτών των παιδιών είναι η έντονη χρήση εξωλεκτικής επικοινωνίας (χειρονομίες), η οποία αντισταθμίζει το φτωχό τους λεξιλόγιο και την ικανότητα χρήσης του
- Σε αυτή την ηλικία επίσης, παιδιά με καθυστέρηση στην ομιλία, έχουν εκφραστικό λεξιλόγιο έως 20 λέξεις σε αντίθεση με τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά που το λεξιλόγιό τους είναι περίπου στις 200 λέξεις.
- Η απόκτηση λοιπόν εκφραστικού λεξιλογίου γίνεται με αργότερο ρυθμό, συγκριτικά με την απόκτηση του αντιληπτικού λεξιλογίου (οι λέξεις/έννοιες δηλαδή που γνωρίζει το παιδί αλλά που δεν μπορεί να εκφράσει με λόγια)
- Συντακτικές δυσκολίες αυτών που καθυστερούν να μιλήσουν, εκδηλώνονται από την περιορισμένη ικανότητά τους να παράγουν συνδυασμό δύο λέξεων στην ηλικία των 2ετών. Καθώς μεγαλώνουν, πολλά από αυτά συνεχίζουν να εκδηλώνουν προβλήματα με τη γραμματική (μορφήματα).
ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ
Ποσοστό 9-17% των παιδιών ηλικίας 2ετών πληρούν τα κριτήρια για την καθυστέρηση λόγου (το λεξιλόγιο του παιδιού είναι <30λέξεων και το παιδί δε σχηματίζει φράσεις στην ηλικία των 24 μηνών ). Στην ηλικία των 36 μηνών, το ποσοστό αυτό μειώνεται κατά 3% έως 8%. Μεταξύ της ηλικίας 3 έως 5 ετών παρατηρείται πτώση του ποσοστού κατά 60%. Έτσι λοιπόν η συχνότητα της γλωσσικής καθυστέρησης υπολογίζεται στο 1-3% σε παιδιά ηλικίας 5 ετών (Τσιάντης & Αλεξανδρίδης, 2008).
Τι πραγματικά είναι όμως αυτό που προκαλεί την καθυστέρηση στην ανάπτυξη της ομιλίας των παιδιών;; Ένα ερώτημα που σίγουρα βασανίζει πολλές μανούλες. Πάμε να δούμε τις αιτίες και μερικούς παράγοντες επικινδυνότητας.
- Ποσοστό 1.3:1 έως 5.9:1 ειδικής αναπτυξιακής καθυστέρησης λόγου στα αγόρια
- Επιπλοκές στη διάρκεια του τοκετού, μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την ανάπτυξη του λόγου
- 39% των παιδιών με γλωσσική καθυστέρηση, έχουν συγγενή πρώτου βαθμού είτε με την ίδια διαταραχή είτε με ιστορικό γλωσσικών δυσκολιών ή ανεπάρκειας
- Οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η φτώχεια, η γονική ψυχοπαθολογία, το ανεπαρκές γλωσσικό πρότυπο στην οικογένεια, η έλλειψη ποσοτικών και ποιοτικών ερεθισμάτων, η διγλωσσία, η ψυχοσυναισθηματική στέρηση, καθώς και η κακοποίηση του παιδιού σχετίζονται με την καθυστέρηση γνωστικών και γλωσσικών λειτουργιών.
Και κάτι ακόμα που πολλές μανούλες ταλαιπωριόμαστε με αυτό και αποτελεί σημαντικό παράγοντα σε περιπτώσεις καθυστέρησης ανάπτυξης της ομιλίας είναι το «φαινόμενο» της ωτίτιδας. Ω, Ναι! Όσες ειδικά πηγαίνουμε τα παιδιά μας στο σχολείο, αυτές οι ιώσεις μας έχουν ταλαιπωρήσει αρκετά φέτος τον χειμώνα. Οι συχνές ωτίτιδες που περνάει ένα παιδί κατά τη βρεφική και παιδική του ηλικία, αποτελούν σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη της ομιλίας. Τι εννοώ με αυτό; Πάμε να δούμε μερικές ιατρικές πληροφορίες..
Η μέση ωτίτιδα συχνά συνοδεύεται από προσωρινή απώλεια ακοής (βαρηκοΐα αγωγιμότητας) και μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια ακουστική έκπτωση. Περίπου το 50% των παιδιών έχουν στο ιστορικό τους ένα επεισόδιο ωτίτιδας στη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής τους, ενώ στην ηλικία των 3 ετών το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 66%(!). Υπάρχει λοιπόν άμεση συσχέτιση μεταξύ της μέσης ωτίτιδας στα πρώτα χρόνια της ζωής και τα προβλήματα στη γλωσσική ανάπτυξη, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα.
Καθυστέρηση ομιλίας μπορεί να είναι μια εκδήλωση πολυάριθμων διαταραχών (Alexander, 1999) όπως:
• Απώλεια ακοής
• Διγλωσσία
• Καθυστέρηση ωρίμανσης (αναπτυξιακή καθυστέρηση γλώσσας)
• Εκφραστική γλωσσική διαταραχή (αναπτυξιακή εκφραστική αφασία)
• Ψυχοκοινωνική στέρηση
• Αυτισμός
• Νοητική υστέρηση
• Επιλεκτική αλαλία
• Εγκεφαλική παράλυση
Κάπου εδώ θα μου πείτε.. Καλά όλα αυτά! Αλλά ποια είναι η φυσιολογική ανάπτυξη του λόγου στα παιδιά; Τι πρέπει να περιμένουμε σε κάθε ηλικία από τα παιδιά μας και πότε να ανησυχήσουμε; Φυσικά σας έχω την απάντηση!
Η φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών ακολουθεί συγκεκριμένα στάδια. Σε όλα τα παιδιά υπάρχουν διαφορές τόσο ως προς την ηλικία έναρξης της ομιλίας, όσο και ως προς το ρυθμό με τον οποίο εγκαθίστανται οι γλωσσικές δεξιότητες. Αυτό συμβαίνει και στα αδέρφια! Είναι από τους ίδιους γονείς, μεγαλώνουν στο ίδιο περιβάλλον και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, όμως παρόλα αυτά υπάρχουν αποκλίσεις και διαφορετικοί ρυθμοί στην γλωσσική αλλά και κινητική τους ανάπτυξη. Αυτές οι φυσιολογικές αποκλίσεις στη γλωσσική ανάπτυξη συνήθως δε δημιουργούν κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Άλλες φορές όμως η καθυστέρηση στη γλωσσική ανάπτυξη ακολουθείται από κοινωνικο–συναισθηματικές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς και μαθησιακές δυσκολίες. Για αυτό η έγκαιρη και ακριβής διάγνωση των γλωσσικών διαταραχών είναι πολύ σημαντική. Άλλωστε η πρόληψη είναι και η καλύτερη θεραπεία!!!
Σε γενικές γραμμές, στα παιδιά με φυσιολογική εξέλιξη, το βάβισμα χαρακτηριστικά εμφανίζεται μεταξύ του 6ου και 10ου μήνα ηλικίας, η κατανόηση των λέξεων αναπτύσσεται μεταξύ του 8ου και 10ου μήνα, η εκφορά των λέξεων αρχίζει στην ηλικία των 12-13 μηνών και ο συνδυασμός λέξεων(φράσεις) μεταξύ 12ου και 24ου μήνα ζωής. Παρατηρείται δε στενή σχέση μεταξύ του λεξιλογίου και της ανάπτυξης του συνδυασμού λέξεων. Αρχικά τα στάδια εμφανίζουν «τηλεγραφικό λόγο», δηλαδή χρησιμοποιούν 2 ή 3 λέξεις που δηλώνουν ονόματα πραγμάτων (ουσιαστικά), ενέργειες τους (ρήματα), και σταθερά χαρακτηριστικά (επίθετα), χωρίς γραμματικά στοιχεία, όπως αντωνυμίες, άρθρα, κ.α. (π.χ «μπαμπά αυτοκίνητο» αντί για «το αυτοκίνητο του μπαμπά»).
Η ανάπτυξη της γραμματικής δομής (μορφολογία και σύνταξη) παρουσιάζει αλματώδη εξέλιξη από την ηλικία των 2 ετών με την εμφάνιση των βασικών γραμματικών στοιχείων σε συνδυασμό με τα αντικείμενα, τα άτομα και τις ενέργειες. Στην ηλικία των 3 ετών η πλειονότητα των παιδιών με φυσιολογική εξέλιξη έχει κατακτήσει τις βασικές μορφο-συντακτικές δομές της μητρικής τους γλώσσας και στην ηλικία των 4 ετών έχει μάθει και εφαρμόζει τους βασικούς γραμματικούς κανόνες (Τσιάντης & Αλεξανδρίδης, 2008).
Για να προσδιοριστεί εάν ένα παιδί έχει καθυστερήσει να μιλήσει, θα πρέπει να είναι σαφή και γνωστά τα αναπτυξιακά ορόσημα. Η κανονική ομιλία εξελίσσεται μέσα από τα στάδια του βαβίσματος, της ηχολαλίας, αργκό, των συλλαβών, λέξεων, συνδυασμών λέξεων, και τέλος το σχηματισμό πρότασης.
Για να δείτε τα στάδια ανάπτυξης του λόγου και της ομιλίας ανά ηλικία, μπορείτε να ακολουθήσετε αυτόν τον σύνδεσμο
Και λίγο πριν τελειώσω τη συγγραφή αυτού του άρθρου θα σας παραθέσω μια πολύ συχνή ερώτηση που μου κάνουν οι γονείς παιδιών με καθυστέρηση στην ομιλία τους. «Μήπως συμβαίνει κάτι άλλο και δε μιλάει;», «Στο σπίτι μόνο μουρμουρίζει όταν θέλει να ζητήσει κάτι ή απλά θα το δείξει. Να ανησυχώ πολύ;»
Η ανησυχία για την καθυστέρηση ομιλίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ένα συχνό φαινόμενο. Η διαφορική διάγνωση της καθυστέρησης της ομιλίας και του λόγου περιλαμβάνει απώλεια ακοής, αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές, διαταραχές αυτιστικού φάσματος και νοητική υστέρηση.
Κι αν με ρωτάς τι σημαίνει διαφορική διάγνωση, θα σου πω με πιο απλά λόγια ότι αυτός ο όρος χρησιμοποιείται για να διαχωρίσουμε τα χαρακτηριστικά της μιας διαταραχής από την άλλη! Στον σύνδεσμο αυτό θα δεις συνοπτικά μερικά χαρακτηριστικά της καθυστέρησης λόγου σε αντίθεση με τον αυτισμό
Ελπίζω και εύχομαι να κάλυψα τις απορίες σας με όλα τα παραπάνω!! Κι αν θέλετε και μια συμβουλή… Ακούστε τα παιδιά σας! Αφήστε τα ελεύθερα και παίξτε μαζί τους!! Το παιχνίδι είναι ο φυσικός τρόπος έκφρασής τους και το καλύτερο μέσο να τους δώσουμε αυτά που θέλουμε!! Και μην ξεχνάτε! Όλα τα λουλούδια ανθίζουν, σε διαφορετικές συνθήκες το καθένα!! <3
Με σεβασμό και αγάπη στα μικρά σποράκια και στις μανούλες τους,
Τζανάκη Έλενα- Λογοθεραπεύτρια
Υπεύθυνη Κέντρου Λογοθεραπείας https://www.facebook.com/alexeislogo/?modal=admin_todo_tour
Find me on Instagram @alexeislogocenter
